Στην καρδιά της Παλιάς Πόλης των Χανίων, μπορείτε να βρείτε τη Συναγωγή Ετζ Χαγίμ, τη μόνη εναπομείνασα συναγωγή στην Κρήτη. Σηματοδοτεί τους πολλούς αιώνες που η εβραϊκή κοινότητα της πόλης των Χανίων έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και εμπορική ζωή της πόλης.
Πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης των Χανίων ήταν περίπου 300 άτομα. Έμεναν σε μια γειτονιά της Παλιάς Πόλης των Χανίων, η οποία χαρακτηριστικά ονομαζόταν “Οβραϊκή”.
Την εποχή εκείνη υπήρχαν δύο συναγωγές στην πόλη: η Σεφαραδίτικη Μπεθ Σαλόμ και η Ρωμανιώτικη (Ελληνική) Ετζ Χαγίμ, από τις οποίες μόνο η δεύτερη διασώζεται μέχρι σήμερα.
Η ιστορία των Εβραίων στην Κρήτη είναι μακραίωνη: οι πρώτοι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στο νησί πριν από 2.300 χρόνια και ζούσαν μαζί με τον ελληνικό πληθυσμό του νησιού.
Η εβραϊκή παρουσία στο νησί συνεχίστηκε σε όλους τους αιώνες που ακολούθησαν, κατά τις ιστορικές περιόδους των Ρωμαίων, των Βυζαντινών, των Αράβων, των Ενετών, των Οθωμανών και των Ελλήνων στις αρχές του 20ού αιώνα. Η συναγωγή Ετζ Χαγίμ άρχισε να λειτουργεί για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, στη θέση μιας παλιότερης καθολικής εκκλησίας. Αλλά όλα θα άλλαζαν στα μέσα του 20ου αιώνα.
Το 1944, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της γερμανικής κατοχής της Ελλάδας, η Γκεστάπο συνέλαβε όλους τους Εβραίους που ζούσαν στην πόλη των Χανίων και την υπόλοιπη Κρήτη. Μαζί με Έλληνες και Ιταλούς αιχμαλώτους πολέμου, τους έβαλαν με τη βία σε ένα φορτηγό πλοίο, το Ταναΐς (Δανάη), που σάλπαρε για την ηπειρωτική Ελλάδα.
Ο τελευταίος προορισμός των κρατούμενων στο Ταναΐς ήταν τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης της κεντρικής Ευρώπης. Αλλά ποτέ δε έφτασαν εκεί: ένα βρετανικό υποβρύχιο τορπίλισε το πλοίο, το οποίο βούλιαξε αμέσως, χωρίς σχεδόν κανένα επιζώντα – μόνο μερικοί Γερμανοί μέλη του πληρώματος κατάφεραν να εγκαταλείψουν το πλοίο πριν αυτό βυθιστεί.
Αυτό το τραγικό γεγονός τερμάτισε βίαια τους 23 αιώνες εβραϊκής παρουσίας στο νησί. Σήμερα, στην Ακτή Μιαούλη, στη συνοικία Κουμ Καπί, υπάρχει ένα μνημείο αφιερωμένο στους Εβραίους των Χανίων, με μια μεταλλική πλάκα που τιμά τη μνήμη της καταβύθισης του Ταναΐς.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Γερμανούς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Συναγωγή Ετζ Χαγίμ δεν ήταν παρά ένα από τα πολλά παλιά εγκαταλελειμμένα κτίρια στην Παλιά Πόλη των Χανίων. Τα περισσότερα από αυτά άρχισαν να αποκαθίστανται από τη δεκαετία του ’80 και μετά, καθώς ο ολοένα αυξανόμενος τουρισμός στην Παλιά Πόλη των Χανίων προσέφερε ένα μεγάλο κίνητρο για αυτό.
Η Συναγωγή Ετζ Χαγίμ περίμενε υπομονετικά τη σειρά της μέχρι το 1996 που ο Νικόλαος Σταυρουλάκης ξεκίνησε τις απαραίτητες ενέργειες για την αποκατάσταση της. Ο Σταυρουλάκης μεγάλωσε στη Μεγάλη Βρετανία και ήταν γιος ενός Έλληνα Ορθόδοξου Χριστιανού πατέρα από την Κρήτη και μιας Τουρκάλας Εβραίας μητέρας. Πριν έρθει στην πόλη των Χανίων, ήταν συνιδρυτής και διευθυντής του Εβραϊκού Μουσείου της Αθήνας.
Η αποκατάσταση ολοκληρώθηκε το 1999 και η συναγωγή ξανάνοιξε τις πόρτες της το 1999, 55 χρόνια μετά την εγκατάλειψή της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρόλο που δεν υπήρχε πλέον εβραϊκή κοινότητα στην πόλη των Χανίων, ο Σταυρουλάκης κατάφερε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση από ευεργέτες σε όλον τον κόσμο για να ολοκληρώσει το δύσκολο αυτό έργο. Εκτός από το ίδιο το κτίριο, κατόρθωσε να αποκαταστήσει και τη βιβλιοθήκη της συναγωγής, η οποία πλέον έχει περισσότερα από 4.000 βιβλία.
Είναι εύκολο να βρείτε τη συναγωγή, που είναι στην καρδιά της Παλιάς Πόλης των Χανίων. Ενώ περπατάτε στην οδό Κονδυλάκη, στρίβετε στη μικρή πάροδο Κονδυλάκη και τη βρίσκετε. Δίπλα βρίσκεται το καφέ μπαρ “Συναγωγή”, που διαθέτει μια από τις ομορφότερες αυλές στην πόλη των Χανίων.
Σήμερα η Συναγωγή Ετζ Χαγίμ είναι δημοφιλές αξιοθέατο για τους επισκέπτες της πόλης των Χανίων από όλον τον κόσμο, ειδικά για όσους είναι εβραϊκής καταγωγής. Οι κανόνες της συναγωγής δεν είναι αυστηροί: μπορείτε να μπείτε μέσα χωρίς ταυτότητα και η εβδομαδιαία λειτουργία γίνεται στα εβραϊκά, τα ελληνικά ή τα αγγλικά.
Η Κρήτη για πολλούς αιώνες ήταν – και εξακολουθεί να είναι – ένα νησί ανοιχτό στον κόσμο μέσω του ναυτικού εμπορίου – και τώρα του τουρισμού – και ιστορικά είχε έναν ανεκτικό πολυπολιτισμικό πληθυσμό που απολάμβανε το ζεστό του κλίμα και την εξαιρετική του θέση στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι Εβραίοι της πόλης των Χανίων αποτελούσαν σημαντικό μέρος του κοινωνικού ιστού της πόλης για πολλούς αιώνες και η Συναγωγή Ετζ Χαγίμ αποτελεί διαρκή υπενθύμιση της κληρονομιάς τους στο νησί.
